1.0 PENGENALAN

“Francais” atau sebutan bahasa Anglo-French, “ Franchising” , diambil dari kata dasar “Franc” yang bermaksud percuma.Dalam dunia perniagaan francais,terdapat dua pihak yang terlibat dalam perniagaan francais iaitu francaisor dan francaisi.Francaisor ialah pemberi francais yang memiliki dan mengeluarkan sesuatu produk.Manakala francaisi ialah penerima francaisor yang menjual produk berlandaskan kepada syarat-syarat yang ditetapkan oleh francaisor. 

Ini menjelaskan bahawa perniagaan francais melibatkan dua pihak yang diikat dengan kontrak yang telah dipersetujui bersam,di mana satu perjanjian mengenai syarat francais akan ditandatangani oleh kedua-dua pihak dan sistem operasi serta segala hal berkaitan penubuhan dan pengurusan perniagaan akan diberikan oleh francaisor kepada francaisi di mana francaisor akan memberi kebenaran atau hak kepada francaisi yang secara relatifnya bersaiz lebih kecil bagi menjalankan perniagaan mengikut tatacara yang telah ditentukan dalam satu jangka masa dan tempat tertentu untuk proses mengedarkan barang atau perkhidmatan yang sedia wujud. Daripada urusniaga ini, francaisor akan mendapat keuntungan dengan menerima royalti daripada francaisi. 

Menurut Persatuan Francais Malaysia (MFA) pula,dari sudut komersial,Francais adalah merupakan satu kaedah pemasaran yang berasaskan pemberian hak dan tanggungjawab bagi menjalankan sesuatu perniagaan menggunakan tanda nama atau tanda niaga, sistem, lokasi atau kawasan dan jangkamasa yang ditentukan.Manakala dari sudut perundangan (Akta Francais) pula,francais didefinasikan sebagai kontrak atau perjanjian samada secara nyata atau tersirat, secara lisan atau tertulis di antara 2 orang atau lebih di mana francaisor berhak untuk membenarkan francaisi mengendalikan perniagaan mengikut sistem francais yang ditentukan oleh francaisor selama tempoh yang ditentukan oleh francaisor. 

Perniagaan ini juga boleh diambil kira sebagai sebuah perniagaan di mana syarikat induk (francisor)memberikan autoriti kepada individu mahupun syarikat lain bagi menjalankan perniagaannya.Ia juga merupakan satu bentuk perniagaan yang berkontrak di antara pihak francaisor dan francaisi yang telah mengariskan tanggungjawab dan tugas kedua-dua pihak di mana fungsi-fungsi pemasaran sesuatu produk akan dipiawai dan diselaraskan tanpa berlakunya penduaan mahupun peniruan (duplication).

2.0 SEJARAH PEMBANGUNAN INDUSTRI FRANCAIS

2.1 Peringkat Global

Perniagaan francais bukanlah satu perkara baru dalam dunia perniagaan kerana ia telah bertapak lama dalam dunia perdagangan, tidak hanya di USA dan Eropah, akan tetapi sudah masuk ke negara-negara lainnya. Ia merupakan satu konsep perniagaan yang melibatkan dua pihak ataupun lebih mengikut keperluan bagi menjalankan satu aktiviti perniagaan, mengembangkan dan memperkenalkannya terus sehingga dapat diterima dengan cepat di kalangan pengguna.

Di peringkat global, perniagaan secara francais menjadi pilihan utama usahawan kerana model perniagaannya yang cepat berkembang. Antara syarikat yang terkenal dengan perniagaan secara francais ialah McDonald dan Kentucky Fried Chicken (KFC).

Syarikat yang berteraskan makanan segera ini mendapat keuntungan berganda kerana berjaya mengembangkan rangkaian perniagaan mereka di pelosok dunia melalui perniagaan francais.

2.2 Francais Di Malaysia

Di Malaysia, perniagaan melalui sistem francais bukanlah suatu benda yang baru namun telah lama wujud di negara ini.Merupakan perniagaan yang paling cepat berkembang di peringkat global, perniagaan francais di Malaysia telah bermula kira-kira 60 tahun yang lalu menerusi syarikat-syarikat seperti Singer, Bata, stesen-stesen minyak, pengedar-pengedar automobile dan perhotelan. Namun pertumbuhan pesat perniagaan ini lebih ketara sekitar tahun 70-an dan awal 80-an apabila restoran-restoran makanan segera seperti KFC, A&W dan McDonalds mula bertapak di negara ini. Senario ini berterusan apabila lebih banyak produk dan perkhidmatan yang menggunakan pendekatan sistem francais.

Pihak kerajaan telah mengenalpasti perniagaan francais sebagai satu di antara mekanisma yang paling cepat dan berkesan dalam membangunkan usahawan-usahawan tempatan dan telah menjadikan Program Pembangunan Francais sebagai satu di antara program utama untuk membangunkan usahawan Bumiputera.Bahagian Francais dan Vendor telah diwujudkan pada 8 Mei 1999 serentak dengan penubuhan Kementerian Pembangunan Usahawan dan Koperasi (MECD) yang dahulunya dikenali sebagai Kementerian Perusahaan Awam. Bahagian ini mempunyai dua unit iaitu Unit Francais dan Unit Vendor. Unit Francais (Program Pembangunan Francais) merupakan unit yang dipindahkan dari Unit Penyelarasan dan Pelaksanaan (ICU), Jabatan Perdana Menteri. Sementara Unit Vendor (Program Pembangunan Vendor) pula adalah dari Kementerian Perdagangan Antara Bangsa dan Industri (MITI).

Perpindahan kedua-dua program tersebut adalah selaras dengan tujuan penubuhan MECD untuk memenuhi keperluan dasar kerajaan dalam mempercepatkan pencapaian matlamat mewujudkan Masyarakat Perdagangan dan Perindustrian Bumiputera (MPPB).Pada 09 April 2009, Kementerian Pembangunan Usahawan (MECD) telah dibubarkan dan fungsi Bahagian Pembanguan Francais telah dipindahkan ke Kementerian Perdagangan Dalam Negeri dan Hal Ehwal Pengguna (KPDNHEP) yang kemudiannya ditukar kepada Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan (KPDNKK).

Walaupun belum banyak produk francais tempatan telah difrancaiskan ke luar negara, namun beberapa francais tempatan telah berjaya mengembangkan jenama mereka ke luar negara, contohnya, Langkawii Crystall, Marrybrown Fried Chicken,dan juga Nelson’s.Antara jenama lain yang turut terlibat dan dikenali di dalam industri francais tempatan pula adalah seperti produk makanan dan minuman, terutama sekali makanan ringan dan pencuci mulut seperti Tutti Frutti dan Old Town White Coffee pula adalah jenama utama di dalam francais kopitiam, iaitu segmen sub di bawah sektor makanan dan minuman.

Secara ringkasnya, pembangunan industri francais di Malaysia sentiasa menjadi fokus kerajaan dalam usaha membantu usahawan tempatan berkembang melalui sistem francais.Pelbagai inisiatif juga telah diperkenalkan bagi menubuhkan infrastruktur sokongan untuk merancang, melaksana, membangun dan mengawal selia pembangunan francais serta memberikan bantuan dan kemudahan pembiayaan kepada mana-mana individu yang berminat untuk menceburi dunia perniagaan ini.

3.0 SISTEM SOKONGAN KERAJAAN

Dalam usaha untuk membangunkan industri francais di Malaysia,kerajaan telah melakukan pelbagai usaha dalam membantu mereka yang berkeinginan untuk berkecimpung dalam dunia francais ini terbukti dengan penghasilan Pelan Induk Pembangunan Francais Nasional (PIPFN) 2012-2016 dengan matlamat dan sasaran yang jelas serta memberi manfaat kepada golongan sasar.Di mana PIPFN berhasrat untuk memberi peluang kepada semua lapisan masyarakat,peniaga besar atau kecil-kecilan ataupun bakal usahawan untuk menceburi perniagaan Francais.

PIPFN juga bercadang untuk memperluaskan fokus dari sektor tradisional (makanan dan minuman, pakaian, kesihatan dan kecantikan) kepada sektor baru yang tersenarai dalam Model Baru Ekonomi (MBE) dan Rancangan Malaysia ke-10 (RMK-10) seperti pelajaran, produk dan perkhidmatan hijau, pelancongan-kesihatan, produk dan perkhidmatan mematuhi syariah untuk menembusi pasaran Timur Tengah dan negara Islam serta negara lain yang mempunyai pasaran berpotensi.

PIPFN melibatkan pelbagai kumpulan sasaran termasuk Perusahaan Kecil Sederhana (PKS),belia,wanita,golongan khas (OKU),pesara dan ramai lagi.
Sebagai contoh,program-program seperti francais komuniti dan francais mikro berkelompok telah diwujudkan sebagai projek perintis bagi memperkenalkan francais mikro kepada golongan berpendapatan rendah dan sederhana serta komuniti luar bandar.PIPFN telah merangka tiga fasa bagi membantu memajukan industri francais dengan hasrat menjadikan Malaysia sebagai pusat francais di peringkat Asia Tenggara dan menembusi negara Timur Tengah pada tahun 2020.

Cadangan dan strategi yang digariskan dalam Pelan Induk Pembangunan Francais Nasional akan dijadikan sebagai panduan dalam mencapai objektif membangunkan industri francais tempatan di samping menyumbang kepada ekonomi negara. Memandangkan pertumbuhan menyeluruh industri francais negara turut memerlukan penglibatan kementerian dan agensi Kerajaan lain, adalah penting supaya kerjasama rapat di antara kementerian dan agensi Kerajaan berkaitan serta penggiat industri francais diadakan ke arah pencapaian matlamat pembangunan industri francais nasional yang mampan.

Selain itu,bagi memastikan industri perniagaan francais terus berdaya saing kerajaan telah merangka beberapa program pembangunan untuk membantu usahawan dan peniaga francais,antaranya:

a)    Program Pembangunan Francais Tempatan (PPFT).

Ø  PPFT menawarkan platform untuk menukarkan perniagaan konvensional kepada perniagaan francais yang bersistematik dan sedia untuk berkembang.

Ø  Melalui program ini, usahawan tempatan yang mempunyai perniagaan yang berpotensi untuk difrancaiskan boleh menukarkan perniagaan konvensional mereka kepada perniagaan francais.

Ø  Kos bagi perkhidmatan perunding dibiayai melalui program.

b)   Dana Bantuan Pembangunan Francais (DBPF).

Ø  Insentif bagi menggalakkan usahawan tempatan mengambil inisiatif sendiri untuk menukar perniagaan konvensional mereka kepada perniagaan francais.

Ø  Melalui dana ini, perniagaan yang telah berjaya didaftarkan sebagai perniagaan francais layak diberi geran dalam bentuk bayaran balik sehingga 90 peratus dari kos yang digunakan untuk membangunkan sistem francais dengan had maksimum RM100,000.

Ø  Kerajaan juga mengadakan pelbagai program promosi francais bagi memudah cara francaisor untuk mengembangkan perniagaan francais seperti ekspo promosi francais.

Ø  Untuk luar negara, kerajaan juga menyediakan kemudahan kepada francaisor tempatan menyertai ekspo francais antarabangsa di pasaran luar negara yang dikenalpasti sebagai pasaran sasaran iaitu Indonesia, China dan negara-negara Timur Tengah.

3.1 AGENSI YANG TURUT MENYOKONG  PEMBANGUNAN USAHAWAN FRANCAIS

                      I.        Perbadanan Nasional Berhad (PNS)

Ø Merupakan sebuah agensi milik Kementerian Kewangan yang diperbadankan (MOF) dengan mandat untuk menerajui pembangunan industri francais Malaysia.

Ø  PNS diwujudkan bertujuan untuk membangunkan industri francais di samping meningkatkan bilangan usahawan francais, melalui kepakaran dalam menyediakan perkhidmatan yang berkualiti dan produk.

Ø  PNS memainkan peranan dalam menerajui pertumbuhan industri francais negara untuk memenuhi matlamat mereka untuk melahirkan lebih ramai usahawan francais dalam dunia perniagaan.

Ø  Salah satu objektif utama PNS adalah untuk membangunkan produk tempatan dan dipasarkan di luar negara.

Ø  PNS juga menyediakan skim bimbingan dan khas untuk francaisor dan francaisi dan mengalu-alukan rakan-rakan francais dari luar ke Malaysia.

                    II.        Persatuan Francais Malaysia (MFA)

Ø sebuah badan bukan kerajaan yang juga sering bekerjasama dengan kerajaan dalam usaha untuk membangunkan industri francais tempatan dan menjadi perantara ahli-ahli MFA dari industri francais dengan Kerajaan.

4.0 CABARAN DAN HALANGAN DALAM INDUSTRI FRANCAIS

Oleh kerana francaisi menjalankan perniagaan di bawah nama atau cap dagang yang sudah dikenali, dan menggunakan kaedah atau konsep pemasaran yang telah terbukti, francais menjanjikan laluan yang lebih selamat bagi memulakan sesebuah perniagaan sendiri.Namun demikian dalam menjalankan sesebuah perniagaan tidak dapat dinafikan terdapat pelbagai halangan dan cabaran yang perlu dihadapi bagi memastikan perniagaan tersebut kekal serta membuahkan hasil yang diinginkan.Antara cabaran yang wujud dalam industri ini adalah seperti ;

a) tidak mempunyai cara pemikiran yang sewajarnya terhadap  pertumbuhan simbiotik antara francaisor dengan francaisi;

b) jenama francais yang tidak benar-benar diiktiraf kerana kempen pemasaran yang lemah;

c) tiada konsep model perniagaan yang berdaya maju yang menitikberatkan permintaan dan keperluan pengguna; 

d) kurang infrastruktur/sistem sokongan francais yang kukuh untuk menyokong bilangan outlet sedia ada dan yang semakin bertambah; dan

e) kumpulan pengurusan yang tidak berpengalaman dan/atau tiada kelayakan yang sesuai untuk menjalankan perniagaan francais.

Walaubagaimanapun, jika kita meneliti dengan lebih lanjut permasalahan yang dihadapi oleh pihak francaisi dan francaisor secara tidak langsung ia mungkin dapat diperbaiki dari semasa ke semasa.Antara faktor-faktor yang boleh dikenalpasti daripada kedua-dua belah pihak seperti:

a)    Cabaran yang dihadapi oleh francaisi

i.      Modal Yang Tinggi

Ø  Kos bagi mendapatkan hak menggunakan jenama dan bantuan dari francaisor adalah tinggi dan kos-kos seperti Yuran Francais adalah satu jumlah yang besar dan tidak dikembalikan.Kos sewa, deposit, pembelian aset dan pengubahsuaian kedai juga ditanggung oleh francaisi.Selain itu,bayaran royalti bulanan juga  perlu dibayar mengikut peratus jualan bulanan walaupun tidak memperolehi keuntungan. Di samping itu,bayaran untuk tujuan pengiklanan juga adalah perlu  untuk mengiklankan jenama produk atau perkhidmatan bagi menarik lebih ramai francaisi.Tetapi ianya mungkin tidak mempromosikan perniagaan francaisi tersebut.

ii.    Francaisi Tidak Mempunyai Kebebasan

Ø  Pemilihan lokasi– 
   Francaisor mempunyai hak untuk memilih lokasi yang difikirkan sesuai dengan perniagaannya dan ini memungkinkan wujudnya percanggahan pendapat dari pihak francaisi.

Ø  Kawalan dalam penjualan produk dan perkhidmatan – 
     Setiap penjualan produk dan juga perkhidmatan perniagaan Fraincais akan dikawal oleh Francaisor.Jadi, francaisi tidak boleh menjual produk / perkhidmatan selain daripada francaisor.
ØKawalan dalam penggendalikan operasi perniagaan – 
    Francaisi juga tidak mempunyai kuasa dalam menentukan waktu operasi perniagaan, uniform pekerja, iklan serta promosi dan juga prosedur perniagaan. Harga jualan juga dikawal sehingga menyukarkan francaisi memberi diskaun kepada pelanggan.Oleh kerana pemilihan pengedar juga perlu diluluskan oleh francaisor,secara  tidak langsung ini menyukarkan Francaisi mendapatkan barang dengan harga yang lebih murah.

iii.Komitmen yang tinggi
 Ø Kegagalan dalam perniagaan selalunya berpunca daripada sikap francaisi yang terlalu bergantung kepada francaisor  kerana kurangnya kepercayaan terhadap diri sendiri sedangkan untuk berjaya dalam industri itu bukan mudah kerana ia memerlukan komitmen yang tinggi.Francaisi bukan sahaja sekadar mempunyai keupayaan untuk mengeluarkan modal semata-mata sebaliknya perlu belajar dan memahami selok-belok perniagaan yang bakal diceburi.Pengetahuan dari aspek kewangan, simpanan, komitmen, kemampuan dari mental dan fizikal,adalah perlu bagi memastikan perniagaan tersebut berkembang serta mendapat keuntungan secara berterusan.

iv.   Penamatan Dan Pembaharuan Kontrak

Ø  Penamatan Kontrak 

Kontrak francais akan ditamatkan sekiranya francaisi melanggar perjanjian francais dan kontrak sesebuah francais  juga hanya sah untuk tempoh masa yang telah dipersetujui.Antara sebab-sebab lain juga adalah seperti,kegagalan Francaisi untuk membayar royalti,gagal menunjukkan prestasi yang menguntungkan dan lain-lain sebab yang munasabah. Segala pelaburan francaisi akan hilang apabila kontrak tamat. Di Malaysia, setiap perjanjian francais adalah hanya untuk 5 tahun.

Ø  Pembaharuan Kontrak 

Pembaharuan kontrak tidak berlaku secara automatik. Segala terma dan syarat mungkin akan berubah.Antaranya kenaikkan kadar bayaran royalti, membuat pengubahsuaian kedai, menggurangkan hak wilayah dan kawalan atas jualan dan semua pembaharuan ini berkemungkinan untuk memberi peluang kepada francaisi lain.

b)    Cabaran yang dihadapi oleh Francaisor

                                                                                            I.        Kos

Ø Membangunkan sistem francais bukanlah sesuatu yang mudah, malah ia memerlukan masa yang banyak dan membabitkan kos yang tinggi. Secara purata pembangunan sesuatu sistem francais baru akan memakan masa lebih dari 5 tahun dengan melibatkan kos di sekitar RM200 ribu hingga RM1 juta bergantung kepada jenis produk yang dipasarkan.

                            II.        Perkhidmatan

Ø Francaisor adalah bertanggungjawab ke atas kewujudan, perkembangan dan daya saing perniagaan francaisi. Francaisor perlu memberikan bantuan kewangan dan khidmat sokongan kepada pihak francaisi bukan hanya dalam masa yang singkat tetapi untuk seumur hidup selagi perniagaan francais itu dikendalikan oleh francaisi. Rangkaian perniagaan yang besar pastinya memerlukan perkhidmatan sokongan serta pasukan pengurusan dan pengawalseliaan yang berkesan.

iii.              Penipuan ­­          

Ø Pihak francaisor berkemungkinan menghadapi kesukaran untuk menangani masalah penipuan seperti bayaran royalti, bayaran caj perkhidmatan, peniruan dan kebocoran formula produk dan sebagainya apabila cawangan francais pihak francaisor bertambah dan berkembang pesat.

iv.            Kebocoran rahsia

Ø  Menjadi tanggungjawab francaisor untuk berkongsi pengalaman serta kepakaran dengan francaisinya.Perkongsian diantara francaisor dan francaisi juga memungkinkan perkongsian rahsia -rahsia perniagaan yang mempunyai risiko peniruan dan kebocoran formula produk.

5.0 MASA HADAPAN INDUSTRI FRANCAIS DI MALAYSIA

Walaupun industri francais negara telah mencapai satu tahap yang membanggakan termasuk lahirnya jenama-jenama tempatan terkenal yang mampu berkembang ke persada antarabangsa tetapi industri tempatan masih lagi belum berupaya sepenuhnya untuk menerokai peluang perniagaan francais yang sedia ada.

 Sejak kerajaan memperkenalkan konsep perniagaan secara francais di negara ini pada tahun 1992 yang telah diilhamkan oleh bekas Perdana Menteri Malaysia Yang Amat Berbahagia Tun Dr. Mahathir Mohamed, bilangan syarikat yang melibatkan diri dalam bidang perniagaan secara francais terus meningkat dari semasa ke semasa. Perkembangan positif ini memberikan petanda baik bukan sahaja kepada masa depan pertumbuhan ekonomi negara, bahkan ke arah mewujudkan kehidupan yang lebih selesa kepada para usahawan terutamanya usahawan kecil dan sederhana untuk menceburi bidang keusahawanan francais.Usaha dan komitmen yang diberikan oleh semua penggiat dalam industri francais di negara ini telah mendapat pengktirafan yang sewajarnya daripada Kerajaan.

Dalam membangunkan industri ini, kerajaan telah merangka tiga fasa bagi membantu memajukan industri francais di Malaysia dan mencapai keadaan akhir sasaran dengan hasrat menjadikan Malaysia sebagai pusat francais pada 2020:

i)Fasa 1 bermula dari 2012 hingga 2014 (3 tahun) dan melibatkan pemantapan   peserta francais dan rangka kerja pembangunan francais;

          ii)Fasa 2 bermula dari 2015 hingga 2016 (2 tahun) dan melibatkan usaha
             ke arah industri dalam negeri yang dinamik dan teguh;dan               

iii)Fasa 3 bermula dari 2017 hingga 2020 dan melibatkan usaha menjadikan 

Industri francais dilihat semakin kukuh walaupun berdepan dengan situasi ekonomi yang sukar dijangka berikutan kemampanan sistem perniagaan yang diwujudkan dan dipraktiskan di dalam operasinya. Persatuan Francais Malaysia (MFA) juga optimis bahawa industri francais negara mampu mencatatkan sumbangan berjumlah RM26.8 bilion kepada Keluaran Dalam Negara Kasar (KDNK) pada tahun ini berbanding RM26.15 bilion tahun lalu meskipun berdepan cabaran ekonomi yang memberi kesan langsung kepada sektor perniagaan komersial. Menurut Setiausaha Agung MFA, Mohamad Shukri Salleh sehingga kini 797 syarikat francais berdaftar dengan Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan (KPDNKK) membabitkan nisbah 70 peratus jenama tempatan dan 30 peratus adalah jenama antarabangsa, sekali gus membuktikan industri itu semakin mendapat perhatian daripada usahawan tempatan.

Secara tidak langsung,tindakan Kerajaan  memperkenal dan membangunkan sistem francais di Malaysia bagi membolehkan lebih ramai bakal-bakal usahawan menceburi bidang perniagaan francais khususnya francais berskala kecil atau mikro haruslah di sambut baik kerana perniagaan melalui sistem francais merupakan model perniagaan yang berisiko rendah sekiranya dibandingkan dengan memulakan perniagaan sendiri.Ekosistem pembangunan perniagaan francais di bawah sistem francais adalah lengkap dengan peraturan-peraturan dan undang-undang untuk menjaga kepentingan francaisor dan francaisi dan penambahbaikan Akta Francais 1998 bagi mewujudkan persekitaran yang lebih kondusif untuk membangunkan lagi industri francais juga menunjukan kesungguhan Kerajaan untuk membantu industri ini berkembang kukuh serta membuahkan hasil yang menguntungkan.

6.0 KESIMPULAN

Sistem francais merupakan satu kaedah yang amat berkesan untuk mewujudkan keusahawanan di semua lapisan masyarakat,ini telah mendorong Kerajaan untuk meningkatkan usaha dan inisiatif membangunkan industri francais tempatan dengan menggalak dan memudahcarakan lebih banyak usahawan mengembangkan perniagaan mereka melalui sistem francais.

Mengikut sejarah perkembangan penubuhan perniagaan francais dunia yang telah berjaya berkembang di pelbagai negara, ianya dimulai daripada satu syarikat kecil kemudian berkembang secara berperingkat, mencuba beberapa strategi pemasaran, sehingga menemukan satu kaedah pemasaran yang lebih berjaya dan terus disempurnakan sehingga memberi kesan pada pulangan yang agak lumayan. Daripada sejarah dan latar belakang penubuhannya, francais terbukti boleh bertahan dalam tempoh masa yang agak lama dengan terus menyempurnakan kekurangan-kekurangan yang boleh menjayakan lagi perniagaan ini.

Oleh yang sedemikian,dalam mempertingkatkan industri francais di negara ini, pelbagai usaha perlu dilakukan oleh pelbagai pihak bagi memantapkan industri francais di Malaysia. Antaranya ialah meningkatkan daya saing, melakukan transformasi dalam menjalankan perniagaan, di samping pembangunan modal insan serta koordinasi di antara agensi di bawah KPDNKK seperti PNS dengan Bahagian Pembangunan Francais bersama-sama dengan Persatuan Francais Malaysia (MFA).

7.0 Rujukan

Nor Aishah Buang . (2006).  Asas Keusahawanan. Selangor: Fajar Bakti Sdn. Bhd.

Aziela Hanafee. (2013). Potensi Perniagaan Francais. Selangor: Pintar Firus Sdn.Bhd

Kementerian Perdagangan Dalam Negeri, Koperasi dan Kepenggunaan. Pelan Induk Pembangunan Francais Nasional 2012 – 2016. Diperolehi daripada  http://www.kpdnkk.gov.my/kpdnkkv3/images/KPDNKK/PDF/Peniaga/PIPFNBM.pdf

   Rujukan diperoleh daripada laman web:    

http://www.mfa.org.my/newmfa/ (diakses pada 20 November 2015)

http://www.mida.gov.my/home/2171/news/franchise-industry-contributes-considerably-to-the-economy-/ (diakses pada 20 November 2015).

http://www.kosmo.com.my/kosmo/content.asp?y=2015&dt=0306&pub=Kosmo&sec=Varia&pg=va_01.htm
      (diakses pada 5 Disember 2015)

http://ww1.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2001&dt=0226&pub=Utusan_Malaysia&sec=Ekonomi&pg=ek_05.htm (diakses pada 5 Disember 2015)

8.0 LAMPIRAN

KERATAN AKHBAR

platform yang disediakan kerajaan

seruan kerajaan

keuntungan francais